TEME IZ PSIHOLOGIJE, SOCIJALNOG RADA I DEFEKTOLOGIJE -

Porodica

Porodica je mesto gde pojedinac zadovoljava svoje prve, osnovne, potrebe, uči, u najširem smislu te reči i neretko se dešava da stečene obrasce ponašanja, osećanja i mišljenja prenosi i na sekundarne potporne sisteme. U porodici pojedinac stiče svoje prve predstave o spoljašnjem svetu i interpersonalnim (međuljudskim) odnosima. Na porodicu se od davnina gleda kao na značajan faktor u etiologiji i održavanju različitih psihijatrijskih poremećaja i emocionalnih problema razne vrste, pri čemu je vrlo važno da navedemo da je probleme koji nastanu u porodici, neophodno tu i razrešavati.

Prema sistemskom shvatanju porodice, normalnom se smatra, pre svega, funkcionalna porodica. Dakle, normalna porodica nije samo ona koja ispunjava ekonomske, psihološke, socijalno-reproduktivne funkcije, već, pre svega, ona koja se kreće putem rasta i razvoja. Njačešće se kao reper funkcionalnosti porodice koristi njeno suočavanje sa stresnim ili kriznim situacijama različitih vrsta, kvalitet razrešavanja istih, kao i održavanje homeostaze po svaku cenu, tj. stabilnosti koja se opire promeni. Porodica sa problemom, zavisno od svojih sistemskih kapaciteta, može samo da dosegne otklanjanje simptoma u svom funkcionisanju (promena prvog reda) ili da se potpuno reorganizuje (promena drugog reda).

Prema nekim autorima, generalno posmatrano, funkcionalnu porodicu karakteriše:

• povezanost članova u zajednici, ali i respekt za individualne razlike i autonomiju
• organizaciona stabilnost, ali i adaptibilnost, odnosno fleksibilnost u odnosu na unutrašnje i spoljašnje zahteve za promenom, i efikasno prevladavanje stresa
• otvorena komunikacija i efikasno rešavanje problema, kao i razrešavanje konflikata
• opšteprihvaćen sistem verovanja koji omogućava poverenje i povezanost sa prošlim i budućim generacijama
• uvažavanje šire društvene zajednice i posedovanje psihosocijalne podrške preko mreže proširene porodice i prijatelja, zajednice i širih socijalnih sistema.

Jedan od važnih pristupa u definisanju normalnosti porodice, jeste procena toga da li se porodični procesi normalno odvijaju, u smislu pravilnosti u razvoju porodice, pa bi njeni osnovni razvojni zadaci bili sledeći:

• sve porodice treba da definišu svoje i unutrašnje i spoljašnje granice (npr. ovi ljudi pripadaju našoj porodici, a ovi ne).
• sve porodice treba da odaberu određen broj glavnih tema koje postaju organizatori ponašanja unutar porodice
• sve porodice treba da razviju skup zajedničkih pravila i gledišta, ne samo o svetu u kome žive, već i o tome kakva su oni vrsta porodice (reč je o porodičnom identitetu)

Poremećaj, devijacija ili disfunkcija pojedinca, u okviru sistemskog pristupa, ne posmatra se prevashodno kao rezultat sadejstva unutrašnjih psihičkih sila, već su znak određene disfunkcije aktuelnog sistema (porodice) kojoj pojedinac pripada, kao i njene interakcije sa drugim sistemima. Pretpostavlja se da simptom pojedinca ima funkciju u održavanju porodične “stabilnosti”. Ponekad jedan simptom “nije dovoljan”, pa se patologija razvija kod više članova porodice.

U oblasti terapije, sistemski pristup je orijentisan prevashodno na porodičnu terapiju. Prema jednoj od definicija, porodična terapija se određuje kao psihoterapijski pristup usmeren na promenu interakcija bračnog para, nuklearne (roditelji i deca) ili proširene (obuhvata tri ili više generacija) porodice, kao i drugih interpersonalnih sistema, u cilju otklanjanja psiholoških ili psihijatrijskih problema koji ometaju funkcionisanje porodice i njenih članova.

S obzirom na to da se na porodicu u praksi ne gleda samo kao na instrument u dijagnostici (izvor podataka o pojedincu, osobi sa simptomima), nego kao i važan faktor u terapiji u Klinici je formiran i Odsek za bračnu i porodičnu terapiju.

Katarina Spasojević, master psiholog i edukant porodične – sistemske terapije
(tekst je izvučen iz master rada “Karakteristike porodičnog funkcionisanja iz perspektive lečenih alkoholičara“ potpisane)